पोखरण परिक्षणको समयमा सहयोग गर्ने एक मात्र पश्चिमी देश फ्रान्सः राष्ट्रिय दिवसमा त्यहाँ जाने दोस्रो भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको भ्रमण कतिको महत्वपूर्ण छ ?
तराई टप
२८ असार २०८०, बिहीबार २०:५४
भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी २ दिने फ्रान्स भ्रमणका लागि बिहीबार त्यसतर्फ प्रस्थान गरेका छन् । १४ वर्षपछि भारतका प्रधानमन्त्री फ्रान्सको राष्ट्रिय दिवस परेडमा सहभागी हुने भएका हुन् । यसअघि सन् २००९ मा तत्कालीन भारतीय प्रधानमन्त्री मनमोहन सिंह त्यस कार्यक्रममा सहभागी भएका थिए । फ्रान्सले राष्ट्रिय दिवस परेडमा आमन्त्रित गर्ने उनी पहिलो भारतीय प्रधानमन्त्री थिए ।
सन् १९९८ मा भारतले पोखरणमा आणविक परीक्षण गर्दा अमेरिका र अन्य पश्चिमी देशहरूले भारत माथि धेरै प्रतिबन्ध लगाएका थिए । त्यसबेला भारतलाई समर्थन गर्ने पश्चिममा फ्रान्स मात्रै थियो । त्यही बेला देखि दुई देशबीचको मित्रता सुरु भएको थियो ।
भारत फ्रान्स बीच मित्रताको २५ वर्ष पूरा भएपछि विदेशी विज्ञ प्रोफेसर राजन कुमारलाई थाहा रहेको छ, दुई देश बीचको मित्रता सँग सम्बन्धित ६ प्रश्नको जवाफ‘
प्रश्न १ः फ्रान्सले प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई राष्ट्रिय दिवस परेडमा किन निम्तो दियो र यसको अर्थ के हो ?
उत्तरः सन् १९९८ मा भारत र फ्रान्स एकअर्काका रणनीतिक साझेदार बने । दुई देशबीच रणनीतिक साझेदार बन्ने सम्झौता भएको थियो । त्यसले २०२३ मा २५ वर्ष पूरा गर्दैछ । यस्तो अवस्थामा रणनीतिक साझेदार बनेको रजत जयन्तीका अवसरमा फ्रान्सले भारतका प्रधानमन्त्रीलाई राष्ट्रिय दिवस परेडमा निम्तो दिएको छ ।
भारत विश्वको सबैभन्दा ठूलो उदीयमान अर्थतन्त्र मध्ये एक हो । भारतको अर्थतन्त्र ३.७५ ट्रिलियन डलरको छ । जबकि, फ्रान्स एक विकसित अर्थतन्त्र हो । यस्तो अवस्थामा दुवै देशलाई एक अर्काको खाँचो छ ।
त्यस कार्यक्रममा पीएम मोदीलाई निमन्त्रणा गर्दा फ्रान्सले भारतलाई कसरी महत्व दिन्छ भन्ने देखाउँछ । फ्रान्स अर्थव्यवस्था, रक्षा, जलवायु परिवर्तन र आतंकवाद जस्ता मुद्दाहरूमा भारतसँग मिलेर काम गर्न चाहन्छ । त्यस कारणले गर्दा फ्रान्सले यस ऐतिहासिक अवसरमा भारतका प्रधानमन्त्रीलाई बोलाएको छ ।
प्रश्न २ः फ्रान्सले आफ्नो फाइदाको लागि राष्ट्रिय दिवसमा प्रधानमन्त्री मोदीलाई आमन्त्रित गरेको छ की ?
उत्तरः पक्कै पनि अन्य पश्चिमी देशहरू जस्तै फ्रान्सले पनि आफ्नो फाइदाको लागि भारतीय प्रधानमन्त्रीलाई राष्ट्रिय दिवसमा निम्तो दिएको छ । क्क्ष्एच्क्ष् का अनुसार भारत विश्वको सबैभन्दा ठूलो हतियार खरिदकर्ता देश हो । उही समयमा, फ्रान्स विश्वमा तेस्रो ठूलो हतियार बिक्रेता हो ।
सन् २०१८ र २०२२ को बीचमा भारतले फ्रान्सबाट ३० प्रतिशत हतियार किनेको छ । भारत र फ्रान्सबीच वार्षिक करिब ९७ हजार करोड रुपैयाँको व्यापार हुन्छ । फ्रान्सका लागि भारत ठूलो बजार हो भन्ने स्पष्ट छ । यही कारण भारतसँग राम्रो सम्बन्ध राख्नु उसको बाध्यता पनि हो ।
प्रश्न ३ः भारत र फ्रान्स कस्ता मुद्दाहरूमा एकअर्काबाट सहयोग चाहन्छन् ?
उत्तरः फ्रान्स र भारत कुनै एक मुद्दामा एकअर्काबाट सहयोग चाहँदैनन् । वर्षौंदेखि विश्वका विभिन्न मुद्दाहरूमा यी दुईबीच राम्रो साझेदारी रही आएको छ । यी मध्ये केही मुद्दाहरू‘
पहिलो मुद्दा – UNSC मा परिवर्तन
फ्रान्स संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद् (UNSC) को स्थायी सदस्य हो । भारतले लामो समयदेखि यूएनएससीमा परिवर्तनको माग गर्दै आएको छ । संयुक्त राष्ट्र संघको गठन भएदेखि विश्वमा धेरै परिवर्तन भएको विश्वास भारतले गरेको छ । यस्तो अवस्थामा विश्व चलाउने संस्थामा पनि परिवर्तन आवश्यक छ ।
राष्ट्रसंघले केही देशको निर्देशन पालना गर्न बन्द गर्नुपर्छ । फ्रान्सले पनि भारतका यी मागलाई समर्थन गरेको छ । अर्कोतर्फ, भारतले यूएनएससीमा स्थायी सदस्यताको माग गरेको छ । फ्रान्सले यस विषयमा भारतको पक्ष लिएको छ ।
दोस्रो मुद्दा – बहु–ध्रुवीय विश्वको चाहना
भारत जस्तै फ्रान्स पनि बहुध्रुवीय विश्वको समर्थक हो । यसको अर्थ दुवै देश विश्वमा कुनै एक देशको प्रभुत्व कायम गर्न चाहँदैनन् भन्ने हो । यसको पछिल्लो उदाहरण फ्रान्सको चीनविरुद्ध अमेरिकाको अडान हो । नेटोको सदस्य भए पनि फ्रान्सले अमेरिकाको आग्रहमा चीनमाथि कारबाही नगर्ने स्पष्ट पारेको थियो । फ्रान्सले पनि ताइवानको मामिलामा अमेरिकाको नीतिलाई समर्थन गर्दैन ।
अर्कोतर्फ भारतको कुरा गर्ने हो भने भारतले शीतयुद्धकाल देखि नै कुनै एक शिविरको समर्थक भएको भन्दै विरोध गर्दै आएको छ । यसबाहेक इस्लामिक आतंकवाद विरुद्धको लडाइमा पनि दुवै देश एकसाथ उभिएका छन् ।
तेस्रो मुद्दा – रक्षा मा साझेदारी
युक्रेन युद्धपछि भारत हतियारका लागि रुस माथिको निर्भरता घटाउन चाहन्छ । यसका लागि उनले उपाय खोजिरहेका छन् । कुनै एक देशमा भर पर्नुको सट्टा भारतले सेनाका लागि विभिन्न देशबाट राम्रा हतियार खरिद गरिरहेको छ ।
भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको अमेरिका भ्रमणका क्रममा भारतले एमक्यू–९ ड्रोन सम्झौता गरेको छ । यससँगै जर्मनीसँग ६ वटा पनडुब्बी निर्माण गर्ने सम्झौता पनि तय भएको बताइएको छ । भारतले फ्रान्सबाट ३६ राफेल लडाकु विमान लिएको छ ।
प्रधानमन्त्री मोदीको फ्रान्स भ्रमणको क्रममा पनि २६ थप राफेल खरिदको घोषणा हुन सक्छ । यी भारतीय नौसेनाका लागि खरिद भइरहेका छन् । साथै, भारतको Mazagon Dockyards Limited अर्थात MDL ले फ्रान्ससँगको सहकार्यमा थप तीनवटा Scorpene–वर्गको आक्रमणकारी पनडुब्बी निर्माण गर्ने मौका पाउन सक्छ ।
प्रश्न ४ः के फ्रान्स भारत हुँदै इन्डो–प्यासिफिकमा आफ्नो उपस्थिति दर्ता गर्न चाहन्छ ?
उत्तरः ध्यान दिनुहोस् कि यस पटक फ्रान्सले भारतलाई दिने २६ राफेल जेट नौसेनाले प्रयोग गर्नेछ । समुन्द्रको कुरा गर्ने हो भने अहिले भारतले सामना गरिरहेको खतरा चीनको हो । भारतले इन्डो–प्यासिफिकमा चीनविरुद्ध आफ्नो स्थिति बलियो बनाउन यी राफेल जेटहरू प्रयोग गर्नेछ । यस्तो अवस्थामा प्रत्यक्ष नभई फ्रान्स भारत हुँदै इन्डो–प्यासिफिकमा आफ्नो उपस्थिति दर्ता गराउन चाहन्छ भन्न सकिन्छ ।
वास्तवमा सन् २०२१ मा अमेरिका, बेलायत र अष्ट्रेलियाले मिलेर इन्डो–प्यासिफिकको बारेमा एउटा संगठन बनाएका थिए । सुरुमा फ्रान्सलाई पनि सदस्य बनाउने कुरा भएको थियो । तर, अन्तिम समयमा उनी हटे । यसप्रति फ्रान्सले निकै असन्तुष्टि व्यक्त गरेको थियो । अमेरिका, बेलायत र अष्ट्रेलियाको यो कदमलाई पनि उनले ठगी र पिठ्युँमा छुरा हानेजस्तै भनेका थिए ।
प्रश्न ५ः भारतमा फ्रान्सको अडान अन्य पश्चिमी देशहरू भन्दा कसरी फरक छ ?
उत्तरः तपाईंले अमेरिका, बेलायत र जर्मनीले भारतमा मानवअधिकार र लोकतन्त्रको बारेमा धेरै पटक प्रश्न उठाएको सुन्नु भएको होला। यीको तुलनामा फ्रान्सले भारतको आन्तरिक मामिलामा कम हस्तक्षेप गर्छ । फ्रान्ससँग भारतको कहिल्यै ठूलो विचलित नहुनुको यो एउटा प्रमुख कारण हो।
यस बाहेक सन् १९९८ को जुलाईमा भारतले परमाणु शक्ति बन्ने निर्णय गरे र आणविक परीक्षण गर्यो, सबै पश्चिमी देशहरूले यसको विरोध गरे । अमेरिकाले भारतमाथि धेरै प्रतिबन्ध लगाएको थियो । त्यसपछि फ्रान्सका राष्ट्रपति ज्याक शिराकले भारतलाई समर्थन गरेका थिए ।
पश्चिमी देशहरू भन्दा फरक, फ्रान्सले भारतलाई परमाणु संयंत्र स्थापना गर्न मद्दत गर्यो । तपाईलाई यो थाहा पाउँदा छक्क पर्नुहुनेछ कि रुस पछि, फ्रान्स एकमात्र यस्तो देश हो जसले भारतको आणविक क्षमता बढाउन मद्दत गरेको छ । यो प्लान्टलाई लिएर दुई देशबीच वार्ता जारी छ । महाराष्ट्रको जैतपुरमा परमाणु संयन्त्र फ्रान्सको सहयोगमा मात्र सम्भव भएको हो ।
प्रश्न ६ः भारत र फ्रान्स कुन मुद्दाहरूमा सँगै छैनन् ?
उत्तरः भारत र फ्रान्स बीच मतभेद भएका मुद्दाहरू प्रायः शुल्कसँग सम्बन्धित छन् । फ्रान्स युरोपेली संघको सदस्य हो । यस्तो अवस्थामा दुई देशबीचको व्यापार सम्बन्धी सम्झौता ईयूको सुपरिवेक्षणबाट हुन्छ ।
युरोपेली संघले भारतलाई कार, वाइन, स्कच, स्याम्पेन र कृषि उत्पादनमा आयात शुल्क घटाउन माग गरेको छ । यसबाहेक भिसा र पेटेन्टका विषयमा पनि यी दुईबीच भिन्नता छ । जसका कारण भारतले ईयूसँग स्वतन्त्र व्यापार सम्झौता गर्न सकेको छैन । श्रोत दैनिक भाष्कर बाट नेपाली रुपान्तरित गरिएको समाचार हो ।
फेसबुकबाट तपाईको प्रतिक्रिया
सबै
