नेपालको सीमा अतिक्रमण गर्दै चीन

बीबीसीमा लीक भएको नेपाल सरकारको प्रतिवेदनमा चीनले दुई देशको साझा सिमानामा नेपाल अतिक्रमण गरेको आरोप लगाएको छ ।

अहिले विभिन्न विदेशी शक्तिहरुको स्वास्थ्य एवं शक्ति परिक्षणको केन्द्र विन्दु नेपाल बनेको छ । तर पछिल्लो समयमा नेपालले आफ्नो भूमि अतिक्रम एवं चिनियाँ हस्तक्षेपको पहिलो पटक आधिकारिक दाबी गरेको हो ।
सुदूरपश्चिम नेपालको हुम्ला जिल्लामा चीनले अतिक्रमण गरेको दाबी गरेपछि गत सेप्टेम्बरमा प्रतिवेदन तयार पारिएको थियो । काठमाडौं स्थित चिनियाँ दूतावासले कुनै पनि अतिक्रमण नभएको दाबी गरे । तर लिक भएको प्रतिवेदन सार्वजनिक भएपछि नेपालका सञ्चारमन्त्री ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्कीले छिमेकी सँगको कुनै पनि सीमा समस्या कूटनीतिक माध्यमबाट समाधान गरिने बताएका छन् । “भारत सँग होस् वा चीनसँग, हाम्रो सीमामा कुनै समस्या छ भने कूटनीतिक माध्यमबाट समाधान गर्छौं” उनले भने ।
“यस्ता समस्या आउन नदिन नेपाल सरकारले सदैव पहल गर्ने छ,” उनले काठमाडौंमा नियमित पत्रकार सम्मेलनमा भने । प्रतिवेदन नेपाल सरकारले किन सार्वजनिक गरिसकेको छैन भन्ने स्पष्ट छैन । तर हालैका वर्षहरूमा यसले दक्षिणमा आफ्नो विशाल छिमेकी भारत सँगको लामो समयदेखिको सम्बन्धलाई सन्तुलनमा राख्न चीनसँगको सम्बन्धमा सुधार गरेको छ । नेपाल र भारत बीचको लामो समय देखिको सीमा विवादले दुई देशबीचको सम्बन्धमा वर्षौंदेखि बाधा पु¥याएको छ ।
प्रतिवेदनका निष्कर्षले चीन सँग नेपालको बढ्दो सम्बन्धलाई दबाब दिने सम्भावना छ । तिनीहरूको साझा सिमाना हिमालय पर्वतको साथ लगभग १४०० किलोमिटर (८७० माइल) को लागि हुन्छ । यो सन् १९६० को शुरुमा दुई देशबीच भएका सन्धिहरूको शृङ्खलाको आधारमा राखिएको थियो । यसको धेरै जसो दुर्गम, स्थानहरुमा पुग्न गाह्रो गाह्रो छ । जमिनमा, सिमाना स्तम्भहरूको श्रृंखलाद्वारा छुट्याइएको छ, किलोमिटर टाढा ।
यसले कहिलेकाहीँ सीमाना कहाँ अवस्थित छ भनेर थाहा पाउन गाह्रो बनाउँछ । चिनियाँ अतिक्रमणको सम्भावित प्रतिवेदन पछि नेपाल सरकारले हुम्लामा कार्यदल पठाउने निर्णय गरेको हो । कतिपयले चीनले नेपालको सीमा क्षेत्रमा शृङ्खलाबद्ध भवन निर्माण गरेको दाबी गरेका छन् । टोलीमा प्रहरी र सरकारका प्रतिनिधि थिए । बीबीसीलाई पठाइएको आफ्नो प्रतिवेदनमा उक्त समूहले चिनियाँ सुरक्षा बलको निगरानी गतिविधिले सीमानाको नेपाली तर्फ लालुङजोङ भन्ने ठाउँमा धार्मिक गतिविधिमा प्रतिबन्ध लगाएको पत्ता लगाएको छ ।
हिन्दु र बौद्ध धर्मावलम्बीको पवित्र स्थल चीनको सिमानामा पर्ने कैलाश पर्वत सँग नजिक भएको कारणले गर्दा यो क्षेत्र परम्परागत रूपमा तीर्थयात्रीहरूका लागि आकर्षण भएको छ । प्रतिवेदनमा चीनले नेपाली कृषकहरूलाई चरनमा सीमितता लगाएको पनि निष्कर्ष निकालेको छ ।

सोही क्षेत्रमा चीनले सीमा स्तम्भ वरिपरि तारबार लगाएर नेपाल तर्फ नहर र सडक निर्माण गर्ने प्रयास गरेको फेला परेको छ । तर कार्यदलले सुरुमा नेपाल भित्र निर्माण भएको ठानेका चिनियाँ भवनहरू वास्तवमा सीमानाको चीनतर्फ निर्माण भएको पत्ता लगाएको थियो ।
शोधकर्ताहरूले पत्ता लगाए कि स्थानीय नेपालीहरू प्राय ः सीमा समस्याहरूको बारेमा कुरा गर्न हिचकिचाउँथे किनभने तिनीहरू मध्ये केही सीमापार चिनियाँ बजारहरूमा निरन्तर पहुँचमा निर्भर थिए । प्रतिवेदनले सुरक्षा प्रत्याभूति गर्न नेपाली सुरक्षा बललाई उक्त क्षेत्रमा तैनाथ गर्न सिफारिस गरेको छ । नेपाल र चीनले यस्ता किसिमका सीमा समस्या समाधान गर्न बनेको निष्कृय संयन्त्रलाई पुनः सक्रिय गर्न सुझाव पनि दिएको छ ।
प्रख्यात नक्साकार तथा नेपालको नापी विभागका पूर्व प्रमुख बुढीनारायण श्रेष्ठले नेपाली भूभागलाई अझ राम्रो सँग जोगाउनका लागि सीमानाका छेउछाउमा बसोबास गर्ने मानिसलाई त्यो ठाउँ कहाँ छ भन्ने स्पष्टसँग बताउनु पर्ने बताए ।
चीनले कुनै पनि अतिक्रमण अस्वीकार गरेपछि, नेपालसँगको आफ्नो सीमामा आफ्नो नियन्त्रणको दाबी गर्नुको उद्देश्य के हुन सक्छ भन्ने स्पष्ट छैन, तर सुरक्षा एक कारण हुन सक्छ । ऐतिहासिक रूपमा, तीर्थयात्री र व्यापारीहरू सहित केही अनौपचारिक सीमापार यातायात थियो, तर चीनले बिस्तारै यो आवागमन प्रतिबन्धित गरेको छ ।

अहिले काठमाडौंको एक थिंक–ट्याङ्कमा काम गर्ने पूर्व नेपाली कूटनीतिज्ञ विजयकान्त कर्णले बेइजिङले आफ्नो क्षेत्रीय प्रतिद्वन्द्वी भारतको बारेमा चिन्तित हुन सक्ने बताए जससँग यसको आफ्नै सीमा समस्या छ । “यस्तो देखिन्छ कि उनीहरू बाहिरी शक्तिहरूको घुसपैठको बारेमा चिन्तित छन्, त्यसैले उनीहरू सीमापार सम्बन्ध विच्छेद गर्न चाहन्छन्,” उनले भने ।
चीनलाई उल्टो दिशामा हिँड्ने चिन्ता पनि हुन सक्छ ।
चीनको सिमानामा रहेको क्षेत्र तिब्बत हो, जहाँबाट धेरै मानिसहरू बेइजिङको दमनबाट बच्न भागेका छन् । नेपालमा करिब २०,००० तिब्बती शरणार्थीहरू बस्छन; अन्य भारत र अन्य ठाउँमा आफ्नो बाटो हुँदै गए । हालैका वर्षहरूमा चीनले यो भाग्ने बाटो काट्ने प्रयास गरेको छ । विगत दुई वर्षदेखि नेपालमा चिनियाँ अतिक्रमणको खबर आएपछि नेपालको राजधानी काठमाडौंमा बेलाबेलामा विरोध प्रदर्शन हुने गरेको छ । पछिल्लो प्रदर्शन गत महिना मात्र भएको थियो ।
यसको जवाफमा, नेपालमा रहेको चिनियाँ दूतावासले जनवरीमा एक विज्ञप्ति जारी गर्दै भन्यो ः “यसमा कुनै विवाद छैन, यो आशा छ कि नेपाली जनतालाई गलत व्यक्तिगत रिपोर्टहरूद्वारा भ्रमित गरिने छैन ।” तर, दूतावासले अप्रकाशित प्रतिवेदनमा राखिएका विशेष आरोपहरूबारे बीबीसीलाई कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन ।
नेपाल सरकारले बेइजिङसँग सीमा समस्या उठाएको मानिन्छ तर चीनले जवाफमा के भन्यो भन्ने कुरा भने बोलेको छैन ।

(विविसीको वेवसाइटको एशिया पेजबाट लिएको हो)